Όταν το φυσικό αέριο συναντά τον Δαρβίνο και η φτώχεια βαφτίζεται «άρνηση προσαρμογής»

Γράφει η Σωτηρία Ορφανίδου

---

Σε τηλεοπτική του εμφάνιση σε πρωινή εκπομπή στις 13/09/2022, με αφορμή το ζήτημα της εκ νέου αλλαγής των καυστήρων φυσικού αερίου σε καυστήρες πετρελαίου για την οικιακή θέρμανση, λόγω της δραματικής αύξησης της τιμής του πρώτου, ο Αναπληρωτής Υπουργός Εσωτερικών κ. Στέλιος Πέτσας δήλωσε ευθαρσώς στους δημοσιογράφους που διατύπωναν έντονες ανησυχίες για το δυσβάσταχτο από τα νοικοκυριά οικονομικό κόστος μιας τέτοιας μετατροπής:

«Νομίζω ότι το βασικό ζητούμενο σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να δείχνουμε προσαρμογή. Όποιος αρνείται να προσαρμοστεί, δυστυχώς, πεθαίνει».

Η επίκληση από τον κ. Πέτσα της προσαρμογής, που αποτελεί στοιχείο της θεμελιώδους αρχής της βιολογίας για την εξέλιξη των ειδών, όπως αυτή περιγράφηκε από τον Κάρολο Δαρβίνο στο βιβλίο του «Περί της καταγωγής των ειδών με φυσική επιλογή» το 1859, είναι ωστόσο προβληματική και ιδιαιτέρως διαστρεβλωτική. Αρχικά, σαφώς στη φύση όποιο είδος ή ομάδα πληθυσμού δεν καταφέρνει να προσαρμοστεί σε αλλαγές του περιβάλλοντός του, με αποτέλεσμα να απειλείται η δυνατότητά του να βρίσκει τροφή, νερό, και να εξασφαλίζει τις απαραίτητες συνθήκες για επιβίωση, πράγματι απειλείται με σταδιακή ή ταχεία εξαφάνιση.

Εάν προκύψουν αλλαγές συνθηκών στα οικοσυστήματα, οι πληθυσμοί που δεν θα προσαρμοστούν θα έχουν ξεκάθαρα μειονέκτημα έναντι των πληθυσμών που το θα το επιτύχουν, κι έτσι σταδιακά οι πρώτοι θα εκλείψουν καθώς δεν θα επιβιώνουν και δεν θα δίνουν απογόνους. Tα βιολογικά όντα είναι εξοπλισμένα με έντονο ένστικτο αυτοσυντήρησης, συνεπώς θα λάβουν τα μέτρα τους και θα προσπαθήσουν να προσαρμοστούν όσο τους επιτρέπει η ίδια η φύση τους και οι δυνατότητές τους.

Όμως, κανένα έμβιο είδος δεν σταθμίζει τέτοιου είδους επιλογές όπως ο σώφρων άνθρωπος, με άλλα λόγια, κανένα άλλο βιολογικό είδος δεν μπαίνει σε δίλημμα ώστε να «αρνηθεί» ή να «συναινέσει» σε μια προσαρμογή εξαιτίας μιας δυσμενούς αλλαγής· θα προσπαθήσει ενστικτωδώς με όλες του τις δυνάμεις και, είτε θα προσαρμοστεί και θα επιβιώσει, είτε θα αποτύχει και θα αφανιστεί. Μια τέτοιου είδους προσαρμογή μπορεί να είναι π.χ. η μετανάστευση ενός πληθυσμού σε άλλη περιοχή προς αναζήτηση τροφής εάν, για παράδειγμα, η περιοχή στην οποία διαβιεί πληγεί από ξηρασία.

Ωστόσο, η προσαρμογή ή η εξαφάνιση βιολογικών ειδών ή πληθυσμών εκφράζει μια διαφορετική έννοια μέσα από το πρίσμα της Βιολογίας. Η «προσαρμογή» συνδέεται με την έννοια της «φυσικής επιλογής», σύμφωνα με τη γενική θεωρία της εξέλιξης των ειδών, η οποία υποστηρίζει ότι, όσα βιολογικά όντα μπορούν να επιβιώσουν λόγω των χαρακτηριστικών τους σε μια αλλαγή συνθηκών, παραμένουν εν ζωή και διαιωνίζουν το είδος τους, ενώ για όσα δεν έχουν προικιστεί με χαρακτηριστικά που τυγχάνει να αρμόζουν στις νέες συνθήκες, το αποτέλεσμα είναι ότι ο πληθυσμός τους μειώνεται και τελικά εξαφανίζεται, άρα «πεθαίνει».

Παραδείγματα αλλαγής περιβάλλοντος κατά τα οποία πληθυσμοί καλούνται να «προσαρμοστούν», με τη βιολογική έννοια του όρου, μπορεί να είναι μια αλλαγή στις κλιματικές συνθήκες, π.χ. παγετός, στις γεωλογικές συνθήκες, π.χ. έκρηξη ηφαιστείου, σε βιολογικούς παράγοντες, π.χ. αύξηση πληθυσμού ειδών θηρευτών ή παθογόνων, κ.λπ. Οι μεταβολές των συνθηκών μπορεί να είναι είτε απότομες, είτε να λαμβάνουν χώρα με πολύ αργό ρυθμό (π.χ. μετρούμενο σε χιλιετίες).

Ανάμεσα στα πιο γνωστά παραδείγματα προσαρμογής είναι το φαινόμενο που αφορά τις νυχτοπεταλούδες στην Αγγλία της πρώτης βιομηχανικής εποχής, όταν εξαιτίας της ρύπανσης οι κορμοί των δέντρων απέκτησαν πιο σκούρο χρώμα, κι έτσι μεταξύ των δύο φαινοτυπικών μορφών των νυχτοπεταλούδων του είδους Biston betularia, λευκών και καφέ, σταδιακά οι λευκές εξαφανίστηκαν καθώς διακρίνονταν εύκολα από τους θηρευτές τους, σε αντίθεση με τις καφέ που είχαν το πλεονέκτημα ενός «φυσικού καμουφλάζ».

Αντίστοιχα, ένα δημοφιλές παράδειγμα αποτυχίας προσαρμογής είναι η επικρατούσα θεωρία για την μαζική εξαφάνιση των δεινοσαύρων, η οποία ήταν αποτέλεσμα των μεγάλης κλίμακας περιβαλλοντικών συνεπειών (σκόνη, παρεμπόδιση ηλιακού φωτός, καταστροφή ειδών, τοξική ατμόσφαιρα, κ.λπ.) που επέφερε η πρόσκρουση ενός μεγάλου αστεροειδή στη Γη πριν από 65 εκ. χρόνια.

Με άλλα λόγια, από βιολογική σκοπιά, η επιβίωση μέσω της προσαρμογής δεν σημαίνει επιβίωση του ισχυρότερου εις βάρος του ασθενέστερου· αλλά ως «ισχυρότερος» χαρακτηρίζεται αυτός που κατέχει τα γενετικά καθορισμένα χαρακτηριστικά που ευνοούν την επιβίωσή του στις νέες συνθήκες.

Ο κ. Πέτσας, ωστόσο, εξέλαβε ως δεδομένη (ακόμα) μία χαμαιλεοντική προσαρμογή των πολιτών στις επικείμενες δυσμενείς συνθήκες, θεωρώντας ότι αυτή είναι ζήτημα αποκλειστικά συνειδητής, βουλητικής και ηθικής επιλογής τους, καταλογίζοντας την αποτυχία προσαρμογής σε συνειδητή άρνηση, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την αντικειμενική αδυναμία ορισμένων πολιτών να «προσαρμοστούν» σε μια μεταβολή ή ανατροπή συνθηκών, επειδή πολύ απλά δεν έχουν χρήματα ώστε να την υποστηρίξουν.

Εγείρονται, λοιπόν, τα εξής ερωτήματα:

Πρώτον, η φύση των αλλαγών που κλήθηκε να σχολιάσει ο κ. Πέτσας βρίσκονται πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο; Οι αλλαγές αφορούν απλώς κάποια κλιματικά, γεωλογικά ή φυσικά φαινόμενα, στα οποία ο άνθρωπος θα πρέπει να προσπαθήσει με όλες του τις δυνάμεις να προσαρμοστεί; Κι αν όντως συνέβαινε αυτό, ποιος θα ήταν ο ρόλος της Πολιτείας; Να δηλώνει μέσω μιας υπόρρητης απειλής ότι όποιος δεν προσαρμόζεται θα πεθάνει αβοήθητος ή αντίθετα να μεριμνήσει εφαρμόζοντας μια προνοιακή πολιτική;

Δεύτερον, εάν οι αλλαγές αυτές δεν εξαρτώνται από φυσικούς παράγοντες πέρα από τη σφαίρα της ανθρώπινης επιρροής, αλλά προκαλούνται ή επιβάλλονται από ανθρωπογενείς παράγοντες και κυρίως από κοινωνικά επιζήμιες πολιτικές κρατικών εξουσιών, χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων, κ.ά., σύμφωνα με ποια λογική η άρνηση της προσαρμογής μεταφράζεται ευθύς αμέσως σε άρνηση συμμόρφωσης, όπως υπονοήθηκε στην υπουργική δήλωση; Εάν αφορά άρνηση αποδοχής μιας επιζήμιας και καταστροφικής κοινωνικής πολιτικής που απειλεί τους πολίτες, αυτοί δεν έχουν δικαίωμα να την κρίνουν και να επηρεάσουν ή και να ανακόψουν την πορεία εφαρμογής της; Εάν η αλλαγή προέρχεται από τους λίγους εις βάρος των πολλών, τότε ποια η έννοια της δημοκρατίας σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα;

Είναι σαφές ότι οι απότομες αλλαγές των τελευταίων ετών, που αποκαλούνται «κρίσεις», συνοδεύονται από απειλές θανάτου και καταστροφής σε ένα τρομολαγνικό σκηνικό και καταλήγουν σε ψευδοδιλήμματα, ώστε οι πολίτες να αποδεχτούν σημαντική υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου τους και δυσμενείς αλλαγές στον τρόπο ζωής τους. Έτσι, με την εμφάνιση της ενεργειακής κρίσης στο προσκήνιο, οι πολίτες καλούνται να προσαρμοστούν εκ νέου στη δρομολογημένη φτωχοποίησή τους.

Άρα, μήπως τελικά η άρνηση προσαρμογής σε παράλογες ή εξοντωτικές (κοινωνικά, οικονομικά, ηθικά) για τον λαό απαιτήσεις είναι εντέλει η πλέον κατάλληλη προσαρμογή προκειμένου να διασφαλιστεί η επιβίωσή του;